गायत्री मंत्र उपासनीय तीन भाव

Share

Prem Sagar Pandey 02nd May 2021

*गायत्री महामंत्र के तीन (त्रिपदा) चरण हैं-*

पहले चरण में हम परमात्मा की स्तुति करते हैं, दूसरे चरण में हम परमात्मा की उपासना करते हैं और अंतिम चरण में परमात्मा से प्रार्थना करते हैं।

*१. "ॐ भूर्भुव स्व तत्सवितुर्वरेण्यं"*

गायत्री महामंत्र के इस चरण में हम श्रद्धा- भक्ति संचार हेतु परमात्मा की स्तुति करते हैं। ॐ अक्षर, अमृत और अभय स्वरूप ब्रह्म ही है। भूः, भुवः, स्वः यह तीन व्याहृतियां हैं जो पृथ्वी लोक, अंतरिक्ष लोक एवं स्वर्ग लोक के लिए हैं। पर आध्यात्म प्रयोजनों में ये क्रमशः स्थूल, सूक्ष्म व कारण शरीर के लिए प्रयुक्त होती हैं।

वह तेजस्वी, प्रकाशवान, श्रेष्ठ ॐकार परमेश्वर बाह्य जगत और अंतर्जगत के तीनों लोकों में संव्याप्त है।

*२. "भर्गो देवस्य धीमहि"*

गायत्री महामंत्र के इस चरण में हम गायत्री के माध्यम से उपासना करते हैं। स्वयं को ब्राह्मी चेतना के साथ गुँथा जाता है। भर्गो- पाप नाशक, देवस्य-दिव्य स्वरूप को धारण करें। इस चरण में हम सविता (सब को उत्पन्न करने वाला एवं सबमे संव्याप्त)  प्रकाश स्वरूप परमात्मा का ध्यान करते हैं।
         
इस ध्यान प्रक्रिया के द्वारा हम परमात्मा के निकट पहुँच जाते हैं। साधक - सविता का एकीकरण हो जाता है। आत्मसमर्पण की स्थिति ले आने से चमत्कारिक परिणति अविलंब बन पड़ती है।

*३. "धियो यो नः प्रचोदयात्"*

गायत्री महामंत्र के इस चरण में हम गायत्री के माध्यम से परमात्मा से समष्टि बुद्धि को प्रेरित करने के लिए प्रार्थना करते हैं। ऋषियों ने कहा है कि यदि तुम उस परम तत्व को नहीं जानते जिस परम तत्व का बोध ही तुम्हारे कल्याण का हेतु है तो वेद की ऋचाएं तुम्हें कुछ भी लाभ नहीं पहुंचा सकती।      
        
परम तत्व का बोध विशुद्ध बुद्धि से होता है। विशुद्ध बुद्धि की प्राप्ति गायत्री मंत्र से होती है। यदि कोई साधक गायत्री महामंत्र का जप करता है तो उसकी प्रार्थना सबकी सद्बुद्धि को प्रेरित करती है।

अतः बुद्धि को संस्कार रहित विशुद्ध कर ब्रह्म ज्ञान को उपलब्ध करवाने वाली सर्वश्रेष्ठ प्रार्थना को गायत्री मंत्र कहते हैं। यही हमारी राष्टीय प्रार्थना हो सकती है। इसीलिए गायत्री मंत्र को इक्कीसवीं सदी- उज्ज्वल भविष्य का ब्लू प्रिंट कहा गया है।

*शुभ प्रभात। आज का दिन आपके लिए शुभ एवं मंगलमय हो।*


Like (0)

Comments

Post

Latest Posts

यस्मिन् जीवति जीवन्ति बहव: स तु जीवति | काकोऽपि किं न कुरूते चञ्च्वा स्वोदरपूरणम् || If the 'living' of a person results in 'living' of many other persons, only then consider that person to have really 'lived'. Look even the crow fill it's own stomach by it's beak!! (There is nothing great in working for our own survival) I am not finding any proper adjective to describe how good this suBAshit is! The suBAshitkAr has hit at very basic question. What are all the humans doing ultimately? Working to feed themselves (and their family). So even a bird like crow does this! Infact there need not be any more explanation to tell what this suBAshit implies! Just the suBAshit is sufficient!! *जिसके जीने से कई लोग जीते हैं, वह जीया कहलाता है, अन्यथा क्या कौआ भी चोंच से अपना पेट नहीं भरता* ? *अर्थात- व्यक्ति का जीवन तभी सार्थक है जब उसके जीवन से अन्य लोगों को भी अपने जीवन का आधार मिल सके। अन्यथा तो कौवा भी भी अपना उदर पोषण करके जीवन पूर्ण कर ही लेता है।* हरि ॐ,प्रणाम, जय सीताराम।

न भारतीयो नववत्सरोSयं तथापि सर्वस्य शिवप्रद: स्यात् । यतो धरित्री निखिलैव माता तत: कुटुम्बायितमेव विश्वम् ।। *यद्यपि यह नव वर्ष भारतीय नहीं है। तथापि सबके लिए कल्याणप्रद हो ; क्योंकि सम्पूर्ण धरा माता ही है।*- ”माता भूमि: पुत्रोSहं पृथिव्या:” *अत एव पृथ्वी के पुत्र होने के कारण समग्र विश्व ही कुटुम्बस्वरूप है।* पाश्चातनववर्षस्यहार्दिकाःशुभाशयाः समेषां कृते ।। ------------------------------------- स्वत्यस्तु ते कुशल्मस्तु चिरयुरस्तु॥ विद्या विवेक कृति कौशल सिद्धिरस्तु ॥ ऐश्वर्यमस्तु बलमस्तु राष्ट्रभक्ति सदास्तु॥ वन्शः सदैव भवता हि सुदिप्तोस्तु ॥ *आप सभी सदैव आनंद और, कुशल से रहे तथा दीर्घ आयु प्राप्त करें*... *विद्या, विवेक तथा कार्यकुशलता में सिद्धि प्राप्त करें,* ऐश्वर्य व बल को प्राप्त करें तथा राष्ट्र भक्ति भी सदा बनी रहे, आपका वंश सदैव तेजस्वी बना रहे.. *अंग्रेजी नव् वर्ष आगमन की पर हार्दिक बधाई एवं शुभकामनाएं* ज्योतिषाचार्य बृजेश कुमार शास्त्री

आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः | नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति || Laziness is verily the great enemy residing in our body. There is no friend like hard work, doing which one doesn’t decline. *मनुष्यों के शरीर में रहने वाला आलस्य ही ( उनका ) सबसे बड़ा शत्रु होता है | परिश्रम जैसा दूसरा (हमारा )कोई अन्य मित्र नहीं होता क्योंकि परिश्रम करने वाला कभी दुखी नहीं होता |* हरि ॐ,प्रणाम, जय सीताआलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः | नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति || Laziness is verily the great enemy residing in our body. There is no friend like hard work, doing which one doesn’t decline. *मनुष्यों के शरीर में रहने वाला आलस्य ही ( उनका ) सबसे बड़ा शत्रु होता है | परिश्रम जैसा दूसरा (हमारा )कोई अन्य मित्र नहीं होता क्योंकि परिश्रम करने वाला कभी दुखी नहीं होता |* हरि ॐ,प्रणाम, जय सीताराम।राम।

Top